Medlerin en üstün başarılarından biri de çevreleriyle kurdukları ittifaklardır. Öyledir ki Med’ler, askeri yeteneklerinin yanı sıra sahip oldukları kültürel gelişmişlik düzeyi ve ittifaklar sayesinde kısa bir sürede günümüz Afganistan sınırlarından Anadolu’ya kadar genişlemişlerdir.
“Okları bileyin, Ok kılıflarını doldurun!
RAB Med krallarını harekete geçirdi,
Amacı Babil’i yok etmek.
RAB öcünü, tapınağının öcünü alacak.”
(Tevrat, Yeremya 51: 11)
İsrail ve Yehuda Krallıklarının yıkılması ve Babil sürgününe giden dönemi anlatan Tevrat’ın bu bölümünde Tanrı, Babil’i Medler eliyle yerle bir edeceğini belirtir. Peki kimdir bu kutsal metinlerde övgüler bahşedilmiş olan Medler?
Med ismi tarihte bilindiği kadarıyla ilk defa M.Ö 9. yüzyılda Asur kralı III Salmanassar (855-824) dönemi yazılarında “Mada” olarak karşımıza çıkmaktadır. Yazılan kaynaklar çoğunlukla bir halkı veyahut bölgeyi özelliklerine göre isimlendirmeler olmaktadır, bu sebep ile “Med, Mada” sıfatlandırmaları maden açısından zengin coğrafyayı tanımlamaktadır. Uzun bir dönem yine kendileri gibi Hurri kökenli olan Mitanni, Urartu, Nairi, Mannai, Lulu’lar gibi Asur işgallerine karşı kabile ve aşiret yapılanmaları ile direniş göstermişlerdir.
Konu hakkında en ayrıntılı bilgileri M.Ö 5. yüzyılda yaşamış olan Halikarnaslı Heredot’dan öğrenmekteyiz. Heredot, Medlerin birliğinden bahsederken; ” Deicos ‘in hükmü altında toplananlar yalnız Media ahalisiydi; Medler çeşitli boylardan oluşmuştu: Budlar, Paretakenler, Strukhatlar, Arizantlar, Budiler ve Maglar” olarak sıralamıştır. Medler, küçük oluşumların Asur işgallerine karşı yeterli olmadığını ve durduramadığını fark etmişlerdir. Bundan dolayı Mannai’li bir aşiret lideri ya da bölgede tanınan birisi olan, Heredot’un Deicos dediği asıl adı Keaşterati ya da Diyakou olarak adlandırılan tarihsel kişiliğinin önderliğinde birleşmeyi sağlamışlardır. Bu birleşme Kürtçe “Hoz” adı verilen aşiret konfederasyonu olarak tanımlanmaktadır. Medler aşiret konfederasyonu “Hoz” olarak güneyden Asur işgallerine ve kuzeyden İskit işgallerine karşı koymuşlardır.
Asur imparatorluğu yüzyıllar boyu bölge halklarını katliamlardan geçirmiş, köleleştirmiştir ve hatta iddialara göre insan kafataslarından surlar yapmışlardır. Oluşturdukları köleci sistem, ticaret tekelini ellerine almalarını sağlamış ve kolonyalist bir imparatorluk haline dönüşmüşlerdir. Neolitik devrimde mihenk taşı rolünü oynayan Hurri’ler yani proto Kürtler, Med aşiret konfederasyonu ile bu sömürü sistemini ortadan kaldırmayı hedeflemişlerdir. Sadece yerel birlik ile sınırlı kalmayıp Babilliler ile de ittifak kurmuşlardır. Medlerin en üstün başarılarından biri de çevreleriyle kurdukları ittifaklardır. Öyledir ki Med’ler, askeri yeteneklerinin yanı sıra sahip oldukları kültürel gelişmişlik düzeyi ve ittifaklar sayesinde kısa bir sürede günümüz Afganistan sınırlarından Anadolu’ya kadar genişlemişlerdir.
Tüm bu gelişmelerin zirveleştiği yer olan ve Kürt takviminin başlangıcı sayılan M.Ö 612 yılında Asur İmparatorluğunun başkenti Ninova’nın Med-Babil ittifakı ile yıkılması olmuştur. Asurlular Ninova yenilgisi sonrası Harran’a çekilmişlerdir, fakat yine bu ittifak güçleri M.Ö 610 yılında Harran’ı ele geçirmiş, Akadların ardıllarından olan Asurluların hegemonyasına son vermişlerdir.
Heredot tarihi, Medlerin Astyages döneminde askeri bir kişilik olan Harpagos’un ihaneti ile yönetimi altın tepside Büyük Kyros’a, yani Ahameniş hanedanlığına verildiğini belirtir. Heredot’un bir mitoloji havasında verdiği bu bilgiler Yunan isimlendirmeleri ve mitolojilerinin etkisinden uzak değildir ve uzak olması beklenemez de. Tıpkı Şehname’nin yazarı Firdevsi’nin Ninova’nın zalim kralı olarak nitelediği Dehak’ın aslında Asur kralının ismi değil, Medlerin son yöneticisi olan Astyages adıyla bilinen diğer ismi Azhi Dehak olarak isimlendirmesidir. Yani Firdevsi, yüzyıllar geçtikten sonra halkların özgürlük sembolü olan newroz bayramını, Asur zulmünden kurtarılan halklar için değil, Perslerin iktidara gelmesi olarak çarpıtmıştır. Fakat öz olarak durumu açıklar niteliktedir. Kısacası Medler darbe ile yönetimden düşürülmüşlerdir. Bundan sonra ki süreçte ise yönetimde Perslerin ağırlıkta olduğu Medlerin arka planda oldukları görülür. Yine tarihi kaynaklarda çokça belirtildiği gibi buna rağmen Pers-Med ilişkisi süregelmiş ve Medler belirleyici konumlarını sürdürmeye devam ettirmişlerdir.
“Gümüşe değer vermeyen,
Altını sevmeyen Medler’i
Onlara karşı harekete geçireceğim.”
(Tevrat, Yeşaya 13: 17)
Şüphesiz ki, Medlerin bu yönlü gelişmeleri iç dinamiklerinden bağımsız değildir. Toplumsal krizlerin yoğunlaştığı, zulmün ve ahlaki çöküntünün derinleştiği noktalarda çokça tarihsel önderlikler görmekteyiz. Tam da bu süreçte Heredot’un Med boyu olarak belirtiği daha çok toplumun bilgeleri, öncüleri olan Mag’ların içinden Zerdüşt’ün çıkışı görülmektedir. Yaşanan derin ahlaki çöküntüleri ve toplumsal krizi, ahlaki ve felsefi yaklaşımı ile çözüm üretmiştir. Semavi dinlere damgasını vurmuş ve felsefesi ile çığır açmıştır. Tevrat’ta bahsedilen; altını sevmemek, gümüşe değer vermemek gibi erdemler bu ahlaki öğretiden kaynağını almış olsa gerek. Her ne kadar iktidar hastalığı Magamoni olarak bilinen bu öncülerin katliamını gerçekleştirmişse de hakikati ortadan kaldıramamıştır.
İsa Yıldız
